Categorie archieven: Literatuur

Op het Rokin, bij het Muntplein, stapte ze uit; ik wachtte zo lang mogelijk en op het allerlaatste moment, toen de deuren al begonnen te sluiten, verliet ook ik de tram, in een roekeloze, snelle sprong.

Ze wandelde de Kalverstraat in – ik had niets anders verwacht. Ik ging dichter achter haar lopen om haar in de drukte niet uit het oog te verliezen. Voortdurend moest ik goed opletten waar ze zich bevond; af en toe botste ik tegen iemand aan en één keer trapte ik op de hak van een vrouw, wat haar een kreet van pijn ontlokte. Haar begeleider voegde mij een scheldwoord toe. Ik liet me echter niet afleiden.

Ik bedacht hoe verbazingwekkend het is dat mensen zo zelden achterom kijken als ze door de stad lopen. Ze zouden hun fysieke beperkingen moeten compenseren door regelmatig het hoofd te draaien, maar in plaats daarvan, misleid door een onbewust gevoel van veiligheid, sjokken ze maar voort, met een gezichtsveld van hoogstens negentig graden – een misvormde kegel, ontstaan uit aangeboren oogkleppen.

Mijn inspanningen deden me de minder prettige gevoelens over mijn activiteiten geheel vergeten. Mijn omgeving vernauwde zich tot een helder spoor: de rechte lijn tussen mij en haar. Juist besefte ik dat we de Heiligeweg waren in­geslagen, toen ze aan de rechterkant van de straat in een winkel verdween. Ik liep nog enkele meters door en bleef staan voor de etalage van een opticien, aan de overzijde van de straat. In de etalageruit probeerde ik de winkel waarin ze was verdwenen terug te vinden, maar dat lukte niet. Haastig wierp ik een blik over mijn schouder: ik was er bijna zeker van dat ze de modezaak schuin tegen­over me was binnengegaan, maar ik kon me vergissen. Er was een kleine kans dat ze de zaak ernaast gekozen had: een koffieshop. Maar dat leek me erg on­waarschijnlijk. Ik hield beide ingangen in de gaten; af en toe nam ik een nieuwe pose aan die me leek te passen bij een geïnteresseerde brillenzoeker.

Mijn impulsieve gedrag verbaasde en irriteerde me. Gedachteloos had ik de eerste dominosteen omgegooid; nu was er een keten van reacties ontstaan. Ik wilde de controle over de gebeurtenissen weer verkrijgen.

Ik had een vrije middag genomen om haar te verrassen. Met een grote bos gele tulpen in de hand en een reeks erotische fantasieën in het hoofd, ging ik op weg om haar te bezoeken. Maar op het Valeriusplein zag ik haar onverwacht in de verte aankomen en voor ik besefte wat ik deed, was ik in een portiek ge­stapt en had haar laten passeren. Ik dacht niet na. In de Valeriusstraat was ze in lijn zestien gestapt, voorin bij de bestuurder. En ik achterin. Toen realiseerde ik me dat het te laat was voor onverwachte omhelzingen en geïmproviseerde verwijzingen naar een grap. Ik begon me af te vragen waar ze heenging en het zweet brak me uit toen ik me voorstelde wat ze zou zeggen als ze me ontdekte. Maar ze keek niet op of om.

Als vanzelf begon ik bepaalde gebeurtenissen die de afgelopen week hadden plaatsgevonden te rangschikken en mijn verbeelding creëerde de onverbiddelijke conclusie: Michael. Merkwaardig genoeg riep dit niet meteen emotionele reac­ties bij me op. Ik ontwierp een plan. De bloemen liet ik in de tram liggen.

Op de bodem van de etalage lag een – ogenschijnlijk willekeurig neergeworpen  – verzameling kartonnen blokken waarop allerlei brilmonturen, in dezelfde ogenschijnlijke nonchalance, waren uitgestald: een collectie banale modellen, maar ook imponerende, donkere, hoornen monturen waarin de grote, vierkante glazen gesprekspartners van de toekomstige drager ernstig zouden verontrusten; studentenbrillen ook, met monturen die van ijzerdraad gevouwen leken; en in een hoek lag een groot, roze model in de vorm van een vlinderprotheses voor de modebewuste invalide. In een andere hoek stonden enkele verrekijkers; kleine kaartjes van karton vermeldden nuchter de feiten omtrent de objecten: 50 mm objectief, centrale scherpstelling, blikveld 96 meter op een kilometer af­stand. En een absurde prijs.

Mijn verbeelding begon te werken: ik zag mijzelf als een figuur in een tekenfilm door de stad sluipen: op de punten van mijn tenen, met opgetrokken schouders, een kijker voor de ogen. Ik lachte hardop maar schrok daar zelf van – ik moest me niet laten afleiden. Vlug wierp ik weer een blik over mijn schouder: was ze nog binnen? Ik keek de Heiligeweg af en liet mijn blik over het Koningsplein dwalen. Een schok ging door me heen toen ik de paarse mantel aan het begin van de Leidsestraat zag. Haastig begon ik te lopen.

Het interesseerde me bijzonder weinig of mijn handelingen moreel verantwoord waren: ik was verliefd – op mijn eigen vermoedens. En vooral op het idee mijn gelijk aan te tonen. Een egoïst, inderdaad, met maar één doel: het onverbiddelijke bewijs.

Ik liep het begin van de Leidsestraat in, dichter achter haar weer. Ik vroeg me af of ze misschien met hem in het American Hotel had afgesproken. Hoe vaak had ik daar niet met haar gezeten! Ik bespeurde bij mijzelf een vreemde com­binatie van woede en triomf.

Ik stak de Keizersgracht over en bedacht dat elke gracht die we passeerden de waarschijnlijkheid van mijn veronderstellingen deed toenemen. Controlepunten. Opeens kwam het in me op dat ze ook naar Liliane zou kunnen gaan. Dan zou ze bij de Prinsengracht afslaan. Dat zou me spijten.

Ze sloeg niet af. Ik haalde opgelucht adem. Alles was weer onder controle. Waren er nog andere mogelijkheden? In gedachten ging ik één voor één haar kennissen af. En een voor een streepte ik de mogelijkheden door. Ik was nu zo zeker van mijn zaak, dat ik besloot een kleine omweg te maken. Een kleine sluiproute. Ik liep de Lange Leidsedwarsstraat in; als een snelwandelaar door de Leidsekruisstraat; in toenemende ongerustheid door het Klein Hartmanplantsoen. Onzekerheid beving me en ik begon te rennen. Wat als ik me toch vergiste? Zwetend en hijgend rende ik verder. Ik sprintte langs de rij wachtende taxi’s… en bleef abrupt stilstaan.  Daar liep ze, over het Leidseplein, zo te zien ontspannen, maar met een duidelijk doel voor ogen. Ze liet het American Hotel rechts liggen en verdween een moment uit mijn gezichtsveld.

Ik baande me haastig een weg door een rij passagiers die bezig waren zich in een tram te wringen en keek ongerust om me heen. Het scheen me toe dat ze ergens was binnengegaan, een gebouw waarvan ik geloofde, dat het misschien het Lido was. Was daar niet een casino? Wat moest ze daar? Ik ging op een bankje op het Leidseplein zitten, onder een boom, en ik vroeg me af of Michael zich in het casino zou bevinden. Mijn intuïtie vertelde me dat dat heel onwaarschijnlijk was. En mijn intuïtie zou me niet bedriegen. Waarschijnlijk was er een café in het gebouw waar ze hadden afgesproken. En op een gegeven moment zouden ze weer naar buiten komen – dat was mijn moment. Maar het zou wel even kunnen gaan duren… Ik voelde me echter oneindig geduldig.

Een jachthond die het spoor dat hij heeft gevonden niet meer loslaat. Een bloedhond.

Ik zag Michaels gezicht voor me: dat lijkbleke vel, dat zelfgenoegzame snorretje, die dode vissenogen. Ik vroeg me af of ik geweld zou durven  gebruiken. Het ergerde me dat ik niet echt zeker wist of hij wel daar binnen was. Mijn ge­dachten dwaalden af. Ik begon te fantaseren. Lichaamsloos te zijn, als een on­zichtbare geest boven haar te zweven: alles te zien en op het juiste moment te incarneren. De geest uit de fles… Opnieuw flitste een beeld voorbij: hoe ik mijn vuist in zijn gelaat plantte. Het verschrompelde als een geplette bes. Het zweet brak me uit.

Zoals zo vaak belde hij onverwacht op dat hij ons zou bezoeken. Wij dachten dat hij nog op reis was, in Algerije of Marokko, maar nu bleek dat hij die middag al was teruggekomen, een week eerder dan gepland. Wij waren er wel aan gewend dat hij zijn plannen veranderde; je wist ook nooit van tevoren of hij ze echt zou uitvoeren of dat hij ze opeens, om geheimzinnige redenen, zou vervangen door andere. Ik vond zijn onvoorspelbaarheid opwindend: soms was hij opeens een weekeinde verdwenen en dan hoorden we later dat hij naar Berlijn was geweest, of naar Boedapest of Praag.

Dikwijls verscheen hij ook onaangekondigd; dan stond hij tijdens het avondeten plotseling, als op magische wijze gematerialiseerd, voor de achterdeur, klopte hard op het raam en kwam met veel rumoer binnen, waarna hij een extra stoel aan tafel schoof en zich de maaltijd goed liet smaken. Intussen sprak hij met luide stem, bijna onafgebroken, over nieuwe modieuze kleding die hij had aangeschaft of over zijn reizen en soms over zijn jaren in Duitsland, tijdens de Tweede Wereldoorlog.

Het was vrijdagavond halftien en mijn moeder had al eenmaal gezegd dat ik naar bed moest. Maar ik bleef zolang mogelijk zitten, met mijn boek, op de stoel in de hoek naast het raam. Ik had mij voorgenomen, als ik dan uiteindelijk echt naar bed moest, nog stiekem wat te lezen met de zaklantaarn onder de deken totdat ik wist hoe het verder zou gaan met de held.

(…)

Toen de telefoon ging keek ik op uit mijn boek. Mijn vader, die voor de televisie zat en naar een sportprogramma keek, wierp een verbaasde blik op mijn moeder. Zij legde het tijdschrift neer waarin ze had zitten lezen, keek op de klok en stond op om de telefoon aan te nemen.

Ik keek naar mijn moeder. Met een glimlach op haar gezicht hield ze de hoorn tegen haar oor en luisterde. Toen ik naar mijn vader keek, zag ik aan zijn gezicht dat hij, zonder dat mijn moeder het gezegd had, wist wie er aan de telefoon was; op zijn gezicht verscheen een beginnende lach – totdat hij merkte dat ik naar hem keek. Toen keek hij opeens streng en haalde zijn schouders op. Ik begreep dat het oom Gerard was. Ik sloeg mijn boek dicht en wachtte opgewonden tot mijn moeder de hoorn op de haak legde.

Hij was het inderdaad; en hij zou binnen een kwartier bij ons zijn, vertelde mijn moeder; ook zou hij een gast mee brengen, een vriend uit Marokko.

Mijn vader zei, enigszins ontstemd:

‘Kan hij niet op christelijke tijden langskomen?’

‘Hij bélt tenminste eerst,’ zei mijn moeder en lachte. Ze zei dat het nog niet zo laat was en dat je van een avonturier niets anders kon verwachten.

‘Een avonturier?’ zei mijn vader wrevelig. Maar hij schakelde de televisie uit. Hij stond op, schoof zijn pantoffels uit en zette die op de radiator van de verwarming. Daarna trok hij zuchtend zijn schoenen aan. Mijn moeder ging naar de keuken om thee te zetten. Ik liep naar het raam en bleef daar staan wachten tot mijn oom en zijn Marokkaanse vriend zouden aankomen.

Met een half oor luisterde ik naar het gemopper van mijn vader. Aan de reactie van mijn moeder merkte ik dat zij het wel leuk vond en ik wist dat mijn vader er eigenlijk ook zo over dacht. Ik voelde iets kriebelen in mijn maag: oom Gerard was in mijn ogen het meest interessante familielid dat ik had. De anderen waren allemaal heel gewoon. Er gebeurde bij ons nooit iets dat echt gek of opwindend was; maar wanneer oom Gerard langs kwam was alles ineens anders.

Hoewel hij een eerzaam en doodgewoon baantje als lokettist op het postkantoor had, in een dorp enkele kilometers buiten onze stad, was hij in mijn ogen wel degelijk een echte avonturier: want hij maakte reizen naar landen waar mijn ouders nog nooit geweest waren en waar ze ook wel nooit zouden komen,- in Europa maar ook in Afrika en Azië; en hij vertelde interessante verhalen over zijn reizen. Ik hoopte altijd dat ik een keer mee zou kunnen gaan. Ik wist dat hij dat op een dag zou voorstellen.

Mijn vader had mij verteld dat zijn naam eigenlijk Gerhard was, maar wij noemden hem Gerard. Hij was de halfbroer van mijn vader, een paar jaar ouder, een zoon van mijn grootvader en  zijn eerste vrouw. In de oorlog had hij als dwangarbeider in Duitsland gewerkt, in een bakkerij in Bremen en later op een duikbotenbasis in Hamburg. Hij had mij er vaak over verteld. Hij kon heel goed vertellen, vond ik, bijna net zo goed als mijn vader.

Soms waren er luchtaanvallen door de geallieerden. Dan gingen de sirenes en moest het personeel dekking zoeken in de kel­ders. Zelf had hij een keer een soort voorgevoel gehad; en hoewel de sirenes voor het luchtalarm nog niet geklonken hadden, wist hij zeker dat er een aanval ging plaats­vinden. Verschei­dene malen had hij verteld hoe hij erin geslaagd was om ieder­een toch de kelders in te krijgen; en toen was er inderdaad een bom op het terrein van de basis gevallen.

Soms wist hij ook al dat er niet echt iets zou gebeuren; en dan werkte hij gewoon door wanneer ze de bunker in moesten. Een andere keer was er een bom gevallen, terwijl hij niet in de bunker was; hij was ongedeerd gebleven en toen hij in de bunker ging kijken, zag hij alleen doden: alle mensen hadden ingeklapte longen. Ik vond het een griezelig verhaal; en ik vroeg mij af of hij toen ook een voorgevoel had gehad.

‘De Arbeitseinsatz,’ zei hij soms, ‘heeft voor mij uiteindelijk ook positieve gevolgen gehad.’ De effecten ervan bleven zijn hele leven lang zichtbaar; trauma’s scheen hij echter niet te hebben. Hij sprak heel goed Duits, zoals hij ons zelf verzekerde en hij had het nog vaak over actrices en zangeressen uit die tijd: Marita Rökk, Marlene Dietrich, Zarah Leander. Trots kon hij vertellen hoe hij de laatste ontmoet had, in Hannover, na een urenlange wacht bij een artiestenuitgang. Hij had haar een snel gemaakte schets gegeven van de kleding die zij die avond tijdens haar optreden gedragen had en ze had gezegd: ‘Du hast sehr viel Talent zum Zeichnen.’

Hij was toen net twintig. Zijn tekentalent, zei mijn vader, was een natuurlijke gave; in enkele snelle schetsen kon hij modieuze kleding die hij gezien had weergeven; mijn vader vond dat hij zijn roeping was misgelopen.

Alle beroemde films uit de oorlogsdagen had hij gezien. Ook bezat hij een grote collectie platen en banden met muziek uit de jaren dertig en veertig. Mij had hij de complete tekst van Lili Marlene geleerd. Intussen sprak hij, naast Duits, ook andere talen: Frans en Engels en zelfs een beetje Arabisch. Hij vertoonde zich graag goed gekleed en ging naar films waar mijn ouders nooit van gehoord hadden.

Hij was vrijgezel en woonde in een tuinhuis achter op het erf van vrienden in het dorp. Daar bevon­den zich allerlei interessante voorwerpen die hij had meege­bracht van zijn reizen: een enorme waterpijp, afkomstig uit Turkije; vergulde, blinkend gepoetste en fijn bewerkte ser­veerbladen uit Tunesië; een anderhalve meter hoge bronzen kandelaar uit Egypte.

De zijkamer was verbouwd tot een grote volière, waarin zebravinken, tijgervinken en andere tropi­sche zangvogels een paradijsje toegewezen hadden gekregen. Dudley, een oude bokser met een merkwaardige vuilgele kleur, hield hem gezelschap. Hij bezat een verzameling van honderden videobanden met operettes, musicals en films die hij had opgenomen van Duitse zenders. Soms belde hij ’s avonds laat nog op met de mededeling dat er een heel bijzondere film te zien was, waar wij absoluut naar moesten kijken, – een suikerzoet melodrama meestal, waarin ons onbekende grootheden uit de jaren dertig of veertig hun op­wachting maakten; niet bepaald naar onze smaak, maar mijn ouders keken er uit beleefdheid altijd naar. Niet in het minst ook omdat hij later altijd informeerde wat ons oordeel was, waarbij hij met mijn moeder sprak over de details van de kleding van de heldinnen en soms nieuwe verhalen ver­telde over zijn tijd tijdens de Arbeitseinsatz in Duitsland. Mijn vader vond de films belachelijk, wat hij niet verborgen hield, maar tot oom Gerard scheen dat nauwelijks door te dringen: zijn enthousiasme was onstuitbaar.

Hij verenigde merkwaardige eigenschappen in zich: was hij enerzijds de avonturier van de familie die verre reizen maakte en vreemde, exotische vrienden had, – anderzijds bezat hij bepaalde vrouwelijke interesses die vooral tot uiting kwamen in de lange gesprekken die hij voerde met de vrouwen in onze familie, over kleding en de koopjes die hij op dat gebied gedaan had. Hij kocht altijd twee exemplaren van voordelige modellen en kon in dat opzicht geen maat houden. Regelmatig gaf hij ons kleding die bij nader inzien toch niet aan zijn smaak voldeed; maar de bewerkte brogues, de felgele blazers en violette overhemden die hij meebracht waren niet naar de smaak van mijn vader. Hij droeg ze nooit, maar dat scheen oom Gerard niet op te vallen.

Graag vertelde hij over zijn gesprekken met verko­pers in herenmodezaken, – goede vrienden van hem als we hem mochten geloven en mijn moeder had ooit eens geopperd dat hij misschien wel homo was. We hadden hem in ieder geval nog nooit samen met een vrouw gezien, afgezien van de vrouwelijke familieleden waarmee hij ging winkelen. Maar mijn vader was boos geworden en wilde er niets van horen. In Duitsland had Gerard vele vriendinnen gehad, zoveel was zeker. Mijn moeder had haar schouders opgehaald; zij nam oom Gerard zoals hij was, inclusief zijn eigenaardigheden.

Ik vond het altijd heel spannend en een beetje vreemd als hij, op verjaardagen bijvoorbeeld, familieleden van mijn moeder ontmoette: vriendelijke lieden, afkomstig uit een heel ander milieu, waarin het meest spannende dat ooit gebeurd was, had plaatsgevonden in de oorlog, waarin ze, in een zelfgegraven kelder achter op het land, enige onderduikers een geheime schuilplaats hadden verstrekt. Ik zag hoe mijn tantes net zo op oom Gerard reageerden als mijn moeder: met sympathie en interesse, terwijl de mannen enigszins sceptisch, hoewel niet onvriendelijk, hem benaderden zoals mijn vader: met een licht ironische glimlach, terwijl ze, op een indirecte manier, probeerden te weten te komen of hij wel net zoals zij was.

Maar ik wilde zelf verre en exotische reizen gaan maken, net als oom Gerard; en ik fantaseerde dat hij mij, voordat het zover was, een keer zou meenemen – naar Duitsland, Oostenrijk of zelfs Egypte of Marokko.

Een kwartier later stopte er een taxi voor onze deur. De chauffeur, een lange, magere man in een verkreukeld, grijs pak, sprong uit de auto, liep er snel omheen en opende de achterdeur aan de trottoirzijde. Daar ver­scheen oom Gerard; ik drukte mijn neus tegen het raam. Gekleed in een licht zomerkostuum, een cognackleurig overhemd en voor­zien van een wandelstok waarmee ik hem nooit eerder had ge­zien, gebruind, met een grijns die zijn witte tanden ontblootte, stond hij op de stoep, zijn schouders een beetje gebogen. Achter hem ver­scheen een man met een bruine huidskleur en kort geknipt, glimmend, zwart haar, gekleed in een donker, bijna zwart pak.

Het was een heel eenvoudig object: een stenen ei, gemaakt van een steensoort waarvan Rumia na al die jaren nog altijd de naam niet kende, grijs en groen gemarmerd als een schimmelkaas, bedekt met vage, geelbruine vlekken. Esthetisch in zijn beperkte symme­trie, min of meer realistisch in zijn vorm en afmetingen, zonder enige vorm van opdringerige, intrinsieke zin of betekenis, was het altijd al uiterst geschikt geweest voor het doel waarvoor ze het sinds haar negende verjaardag gebruikte: als middel tot meditatie.

Ze had het ei ge­plaatst op de uitgestulpte hals van een flesje van lichtgroen glas, dat midden op tafel stond, een halve meter van haar gezicht verwijderd. Op haar knieën voor de tafel gezeten, haar armen op het blad, haar kin steunend op haar handen, keek ze naar het voorwerp, terwijl ze probeerde het zich voor te stellen vanuit verschillende perspectieven. Het bezat ongeveer de afmetin­gen van een natuurlijk ei maar de vorm zelf was niet helemaal natuurgetrouw: het leek al te volmaakt symme­trisch ten opzichte van een verticale as en de top was te puntig.

Rumia keek naar het ei. Hoe moet ik het vertellen? Ze wilde zich concentreren. Nu niet denken. Maar haar pogingen tot kalme meditatie, een onbevangen neutrale toestand, mislukten voortdu­rend. Ze wierp een onwillekeurige blik op de klok op de schoor­steenmantel. Het was kwart over drie; over een half uur zou Elise thuiskomen. Het lawaai van de kinderen zou al hoorbaar zijn voor de eerste kinderen in de rij de hoek omkwamen; het vertrouwde gelach en geschreeuw; en even later zou de achterdeur opengaan; geluiden en gestommel in de gang; Elise zou komen binnenstormen, een kleine wervelwind. En dan zou ze het moeten vertellen. Het was beangstigend; en ze had geen idee hoe Elise zou reageren. Het gevoel van verlamming dreigde opnieuw bezit van haar te nemen.

Ze stak een hand uit en legde de palm voorzichtig op het ei. Het was verbazingwekkend koud. Glad en levenloos,- een dood ding.

Haar gedachten namen een vlucht: ze herinnerde zich opeens de dag dat ze het ei van haar vader had gekregen, haar negende verjaardag, een winterse dag waarop ze in alle vroegte was opgestaan om, zenuwachtig en ongeduldig, te wachten of ze zou krijgen waarom ze gevraagd had: een nieuwe fiets. Maar toen ze de trap afliep, zag ze dat de gang leeg was. In de woonkamer hingen slingers; en er waren geen voorwerpen te zien die, verpakt in cadeaupapier, lagen te wachten tot dat heerlijke moment waarop ze, in gezelschap van haar ouders, zou beginnen met uitpakken. Ze was naar de tuindeuren gelopen; de tuin was leeg; en toen ze in de garage ging kijken bevond zich daar alleen de bekende, oude rommel.

Haar vader had geprobeerd haar te troosten; maar dat was het moment geweest waarop ze voor het eerst iets van haar vertrouwen had verloren.

De teleurstelling van toen doemde opeens met onweerstaanbare kracht weer op. Haar ouders: vriendelijk, zorgzaam, liefdevol,- maar ál te vaak afwezig. En er gebeurde nooit iets. Ze herinnerde zich nu haar jeugd voornamelijk als een lange periode van altijd dreigende verveling, waar de ontdekking van de klassieke muziek, op een precies te bepalen dag, een onzekere uitweg bood. (Op een regenachtige zondagmiddag, toen haar ouders op bezoek waren bij familie, ze was acht jaar, had ze een oude grammofoonplaat gevonden, afkomstig van een familielid; er was een wereld voor haar open gegaan.) Maar een constant gevoel van veiligheid had het gebrek aan opwindende activiteit, aan echte dramatiek, haar wel bezorgd. Nu scheen dat een soort verraad.

Voor Elise was het anders; en haar situatie was anders. Haar dochter leek alleen uiterlijk op haar. Toch was ook zij niet gewend aan grote, dramatische gebeurtenissen. Natuurlijk waren er de kleine drama’s: een valpartij, het verlies van een geliefde pop, boosheid van haar of Adger. Maar Rumia kon zich niet voorstellen dat Elise zich ooit verveelde. Bovendien was ze van nature een nieuwsgierig en beweeglijk kind. Ze was nooit op de proef gesteld. En nu dit.

Ze moest de woorden kiezen; maar nu waren het alleen nog de woorden; en wat zou de uitwerking daarvan zijn? En hoe moest ze het formuleren?

Ze stond moeizaam op, strekte haar stijve benen, haar rug, en ging voor het raam staan.

Zaterdagochtend. Zomerlicht. Lang, lang in bed gelegen. Elise met het dienblad. Slappe koffie, donker geroosterd brood. Tussen ons in, in het bed. Zacht, zacht. Warm geluk. Het klaterend geluid van waterstralen in de douche. Altijd actief. Allebei aan de tafel. Natte haren nog. Concentratie. Gelach. Geklungel met de figuurzaag. In de tuin. Adger, de vader. Aanwijzingen. Puntje van de tong tussen de lippen. Ik sta voor het raam: daar zijn ze. Ze zijn van mij. Ik ben alleen. Onbegrijpelijk verlangen naar stilte. Sluit je armen eromheen.

‘Dat is een goudvink! Die zie je niet vaak! Goed kijken!’

Adger staat met Elise voor het raam. Elise kan niet stilstaan. Een kind: de voortdurende impulsieve drang tot beweging. Nu mag het niet. Hij heeft zijn hand op haar schouder. Ik zit aan de tafel en kijk naar hen; zij schuifelt met haar voeten maar Adger staat er bij als een standbeeld; toch is er iets in hem, dat zich niet laat onderdrukken: de altijd sluimerende wil tot activiteit. Hij lijkt al weg; en ’s avonds, die zaterdagavond, gaat hij werkelijk weg en als hij thuiskomt, laat, weet ik niet waar hij is geweest; en ik wil het ook niet vragen want ik wil hem niet controleren. Ik wil hem niet beheersen.

Onwillekeurige bewegingen; gefladder in de tuin; en dan de tranen. Zijn lach. ‘Ze komen wel terug.’ Dan urenlang voor het raam, alleen, het fototoestel in de aanslag. Onbegrijpelijk geduld. Stilstaan dan toch. Hoe kan zo’n kind zo geduldig zijn? Alleen maar kijken. Volledig opgaan in bezigheden. Af en toe een bemoedi­gende opmerking. Ze wil dat Adger erbij komt zitten. Nerveuze pogingen hem over te halen. Hij gaat weg. Naar zijn vrienden. Wel een voederplank maken, maar niet wachten tot de vogels komen.

Ze wilde niet aan haar vader denken, maar toen Amrit de steile, ongeverfde, houten trap van het huis in Peckham beklom, verscheen toch onwillekeurig een beeld van hem – eerst, vreemd genoeg, zijn magere, oude mannen lichaam, gewikkeld in wit katoen, de benen gekruist, zwevend als een heilige, maar onmiddellijk daarna zijn gezicht: het hoge voorhoofd, de blinde, starende ogen en de eeuwige, nauwelijks bespeurbare glimlach om zijn lippen. Het was eigenlijk absurd, die glimlach, als je bedacht wat hij allemaal meegemaakt had, de afgelopen tien jaren, maar ze had hem zelden zonder gezien.

De hele dag had ze gewandeld in de parken van Londen: Hyde Park, Green Park, St. James Park,- een eindeloze ronde leek het nu; haar voeten waren vermoeid en bij haar hielen ontstonden schrijnende rode plekken, veroorzaakt door de nieuwe sandalen, maar ze had geen moment aan haar familie in Punjab gedacht,- daar was ze zeker van. Zelfs niet aan Henry. Het moest een waarschuwing zijn. Waarom dacht ze nu aan hem?

Ze keek naar de versleten arbeidersschoenen van de man. Hij klom als een oude man naar boven, krom, gebogen en zwijgend. Ze schatte hem niettemin een jaar of veertig. Hij was lelijk. Toch konden ook blanke mannen wel aantrekkelijk zijn, dat had ze vandaag gezien, toen ze in The Dell in Hyde Park een cappuccino had gedronken. Ze had aan een tafeltje voor het raam gezeten, kijkend naar de bootjes op de Serpentine die aan de overzijde aangemeerd lagen. Naast haar zaten twee jongemannen, ongetwijfeld Engelsen, gekleed in bijna identieke, zwarte, driedelige pakken. De een had een heel blanke huid en was rossig, hij deed haar aan iemand uit een Britse televisieserie denken, maar ze kon zich niet herinneren welke. Hij had een lichtblauw shirt en een donkerblauwe, glanzende, zijden stropdas. De ander had donker haar, bijna zwart, en een door de zon gekleurde huid. Ze waren knap en ze keken geen moment naar haar, een mager zestienjarig meisje uit India, waarvan er hier in Peckham zoveel rondwandelden.

Een van de meisjes achter de kassa’s van The Dell had ook Indiaas geleken, maar ze had niets gezegd. Eigenlijk wilde ze niets met de Indiase gemeenschap hier te maken hebben. Dan had ze vooral niet naar Peckham moeten gaan, bedacht ze. Maar het was zo gemakkelijk gegaan: Henry had haar het telefoonnummer van een kennis in Londen gegeven, die had ze gebeld en hij had haar gewezen op de krant waarin ze het telefoonnummer van de man voor haar had gevonden. Autohandelaar was hij, had hij verteld, maar ze stelde zich voor dat hij een misdadiger was en ze nam zich voor de deur van haar kamer altijd af te sluiten als ze thuis was.

Eigenlijk had ze nu al besloten de kamer te nemen, realiseerde ze zich. Het was vermoeiend en een beetje beangstigend om zo alleen hier in Londen te zijn en bij de gedachte allerlei wildvreemde mannen te moeten bellen kreeg ze het benauwd. Tijdens de vliegreis en ook gisteren en vandaag in Londen was ze geen moment bang geweest. Aan wereldsteden was ze wel gewend, aan de stortvloed van mensen, aan de uitgestrektheid van de suburbs, de zee van huizen. Maar misschien had ze zich onbewust afgesloten voor haar angsten, misschien hadden haar angsten haar wel een streek geleverd; wel had ze zich voorgenomen zoveel mogelijk na te denken in Londen, maar voor haar emoties had ze geen plan klaarliggen. Een onaangenaam gevoel deed zich gelden: iets scheen te bewegen in haar maag. De handelaar was een oude sukkel, zei ze tegen zichzelf. Voor hem hoefde ze niet bang te zijn.

…

Om de een of andere reden, had ze het gevoel dat ze al die mensen – haar vader, Henry, haar familie – moest buitensluiten. Hier was ze nu, in Londen, alleen, met wel duidelijke plannen – een verblijfplaats zoeken, werk zoeken, studeren, maar er waren zoveel zaken nog onbepaald, onzeker, zoveel mogelijkheden, openingen, dat het haar duizelde.

Een ding tegelijk, bedacht ze,- eerst Henry en haar vader uit haar hoofd zetten. Dat was een begin. Ze had nu een kamer, niet zo’n mooie kamer misschien, maar toch een plaats waar ze heen kon, een rustpunt. En dat was eigenlijk gemakkelijk gegaan. Ze had er niet veel moeite voor hoeven doen. Over een tijdje zou ze wel op zoek gaan naar iets beters. Een etage, misschien iets delen met een ander meisje, een andere vrouw.

Ze stelde zich voor dat ze met een verpleegster of een studente een etage zou delen, overdag zou ze werken, ‘s avonds studeren. Misschien konden ze samen uitgaan, naar de bioscoop, het uitgaansleven in, mannen ontmoeten. Misschien…misschien. Ze zou een man zoeken, een Brit, misschien zo een als de man met het rode haar die ze ’s middags in The Dell had gezien, een knappe, slanke man in een pak, met een baan in The City, geld, Britse vrienden. En later zouden ze trouwen, een huisje in de countryside kopen, een klein huis in Kent bijvoorbeeld, of in ieder geval niet ver van Londen, kinderen…

Waarom geen Indiase man? Dat was misschien gemakkelijker, ze kon in korte tijd een heleboel vrienden hebben, als ze de familie en kennissen van Henry en haarzelf ging opzoeken. Ze schudde de gedachte van haar af: het was benauwend.

Hoe zou de studie zijn? Ze zou hard werken, ze zou de eerste van de klas zijn. En dan zou ze werk zoeken. In Londen? Of in een andere stad? Engeland was groot en Groot Brittannië was nog groter. Alles was mogelijk. Ze sprak de taal en dat was gemakkelijk. Misschien kon ze zelfs naar een ander land gaan waar Engels de taal was. Amerika, Australië. Of ze kon een andere taal leren, elke taal, alles was mogelijk. De wereld was groot.

Ze glimlachte, toen ze eraan dacht hoe ze vroeger, op vakantie in New Delhi, een kaart naar haar nichtje stuurde: Sabia, Birak, Punjab, India, Azië! Een klein meisje was ze toen, met lange vlechten, een roze jurk, witte sokjes in sandalen, altijd een boek onder de arm. Daar liep ze, met haar schooltas over haar schouder, over de smalle, stoffige weg naar school, haar vlechtjes springend in het zonlicht, huppelend, lachend, gillend naar haar vriendinnetjes. Niets wist ze toen nog, niet van de wereld en niet van de mensen. Een kind in een klein stadje, met alleen haar vader, haar familie, de school.

Het brood was stevig en licht zuur. De groente smaakte haar niet maar ze was vastbesloten alles op te eten. Ze keek op haar horloge. Half tien. Niemand kwam naast haar zitten, niemand vroeg haar iets. Alleen in Londen. Ze voelde zich bevangen door emoties: angst, een gevoel van verlatenheid, maar ook blijdschap, een gevoel van vrijheid. Alles was mogelijk.

…

Buiten raasde het verkeer voorbij. Een bus stopte vlak voor haar. Lewisham stond er op het bord. De chauffeur keek naar haar en toen ze verder liep, gaf hij gas en raasde verder. Ze keek de bus een moment na, draaide zich om en liep snel, huppelend bijna, door de straat,- terug langs de winkels, de kiosk, het Chinees restaurant. De hoek om, het smalle donkere straatje in. In sommige van de gaten in het wegdek stond water, waarin zich licht weerspiegelde. Ze opende de deur, deed het licht aan en beklom de houten trap. Het was doodstil hierbinnen: alleen buiten klonk nog het geraas van verkeer.

Boven aangekomen, liep ze door de smalle gang, langs gesloten, wrakke deuren waarachter geen geluid klonk. Ze opende haar kamerdeur, deed het licht aan en sloot de deur zorgvuldig achter zich. Ze trok haar schoenen uit. Het was hier warm en benauwd. De kamer was klein. Ze trok haar witte sokken uit. Die zou ze morgen weggooien, bedacht ze, ze waren zo kinderachtig. In een opwelling gooide ze de sokken naar het kleine raampje boven in de kamer. Een bleef hangen achter het raam, de ander verdween naar buiten. Een moment schaamde ze zich: iemand zou de sok morgen vinden.

Ze trok haar jas en jurk uit en ging op bed liggen. Het was bijna tien uur. Ze was in Londen. Alles was zo snel gegaan: het vertrek uit New Delhi, het afscheid van Henry en haar vader, de vliegreis, de bootreis, de treinreis. Nu was ze dan echt in Londen. Londen was zo groot. Hier was ze nu, in Peckham, in Zuid-Londen. Rondom deze suburb lagen allerlei andere suburbs, in een cirkel: East-Dulwich, Brixton, Lewisham, Camberwell, Catford en daarom heen weer andere, Camden, Battersea, Streatham,- kleine stadjes eigenlijk, zoals Bromley, Streatham en daaromheen lag Groot-Londen uitgestrekt, met allerlei echte stadjes eromheen, Sevenoaks, Warlingham, in het zuiden en Northfleet en Brentwood in het oosten, ze had het op de kaart gezien, Londen lag in Zuidwest-Engeland, met Brighton en Portsmouth in het Zuiden aan de kust en Ramsgate en Dover en Liverpool en Manchester en in het noorden lag Schotland en nog verder naar het noorden lagen kleine, koude, winderige eilanden en in het westen een groot eiland, Ierland, en nog verder naar het westen, aan de andere kant van de Atlantische Oceaan lag Amerika en het hield nooit op, de wereld was zo groot en toch maar een oneindig klein stipje in de Melkweg, die zelf weer in het heelal tussen andere Melkwegen lag en ergens moest ze toch beginnen en misschien, blijkbaar, was dat hier in deze kleine, benauwde kamer in Peckham, of misschien was het nog dichterbij, ergens diep in haar binnenste, in haarzelf, waarin ze alles ook nog moest ontdekken en leren gebruiken en alles was toch eigenlijk onbegrensd en alles was mogelijk.