Categorie archieven: Architectuur

Soerenseweg 154

Talrijk zijn de fraaie villa’s in Berg en Bos: enkele van de oudste nog in neorenaissancestijl uit het vroege begin van de twintigste eeuw, maar ook rietgedekte landhuisjes in cottagestijl uit de jaren twintig en dertig, afgewisseld met witgepleisterde Art Nouveau-villa’s, expressionistische villa’s met organisch vormgegeven rieten kappen, traditionalistische villa’s uit de periode direct na de Tweede Wereldoorlog, functionele, kubusvormige villa’s uit de jaren zestig, zeventig en later.

En het zijn niet alleen villa’s. Ook modernistische bungalows uit de periode van wederopbouw en daarop volgende jaren liggen in royale, groene tuinen en trekken de aandacht van de geïnteresseerde wandelaar.

Soerenseweg 154 valt toch nog op binnen dit bonte, architectonische amalgama. Deze villa, op een hoek van de Valkenberglaan en de Soerenseweg gelegen, tegenover de Berg en Bos-school, werd ontworpen door de Apeldoornse architect J.A. Heuvelink en gebouwd in de jaren 1920-1922. Duidelijk zichtbaar is de invloed van Frank Lloyd Wright: de rechte blokken, de horizontale lijnen, de overstekende dakdelen, het witte pleisterwerk.

De villa werd dan ook ontworpen naar voorbeeld van Villa Henny die Robert van ’t Hoff in zijn woonplaats Huis ter Heide (tegenwoordig Bosch en Duin) in de jaren 1915-1919 realiseerde. Van ’t Hoff, wiens reputatie vooral op deze villa berust, had het werk van Wright bestudeerd, was het vervolgens met eigen ogen in de Verenigde Staten gaan bekijken en werkte ook nog enige tijd voor de Amerikaanse architect.

Het pand aan de Soerenseweg is iets minder strak uitgevoerd dan Villa Henny. Over de volle breedte van de zijgevels zijn loggia’s aangebracht, er zijn gemetselde bloembakken en de omtrek van het dak is geen rechthoek zoals bij Villa Henny, maar volgt de lijn van de gevels.

De villa kent een merkwaardige ontstaansgeschiedenis. Heuvelink (1879 – 1949), net een jaar gevestigd als zelfstandig architect, ontving in 1920 de opdracht van de Rotterdamse Handels- en Landbouwbank, opgericht door de handig – al te handige advocaat W. Broekhuys, die deze onderneming gebruikte om dubieuze loterij-activiteiten te organiseren, in eerste instantie als lokkertje verbonden aan uitgifte van obligatieleningen, maar al spoedig was men voornamelijk geïnteresseerd in de loterijprijzen.

Er werden zo in de eerste helft van de jaren twintig nog zes soortgelijke villa’s in het land neergezet, alle qua stijl beïnvloed door Villa Henny.

Op de bouwtekening werd het pand door Heuvelink nog Lucretia genoemd. Later werd deze hoofdprijs van een der loterijen door Broekhuys herdoopt tot Theresia en nog weer later door een nieuwe koper tot ‘De Essenhoeck’.

Dat Heuvelink erg trots was op zijn schepping is niet aannemelijk, daarvoor was het toch teveel een imitatie,- conform de opdracht van Broekhuys overigens. Stilistisch wijkt het pand ook geheel af van zijn andere creaties. Materiaal over de villa schijnt nergens terug te vinden te zijn in zijn archief. Intussen is het pand wel – enigszins ironisch – gepromoveerd tot rijksmonument.

W. H. Broekhuys overleed, na jarenlang achtervolgd te zijn door justitie en geconfronteerd met tal van processen, failliet en berooid, op 42-jarige leeftijd te Apeldoorn, getroffen door een beroerte. Ook deze gang van zaken zal voor de architect niet hebben bijgedragen aan de vorming van aangename herinneringen aan de opdracht.

De foto’s maakte ik op 14 maart 2020. Enkele dagen eerder was COVID-19 tot pandemie verklaard, er werd  aanbevolen om sociaal contact te mijden en twee dagen later zou een ‘intelligente lockdown’ worden afgekondigd, maar dat weerhield mij niet van wandelen in deze omgeving. Vele prettige wandelingen maakte ik in en rond deze mooie (en heel rustige) wijk. Het was, zoals aan de blauwe hemel te zien is, in elk geval wat betreft het weer een mooie dag.

Bronnen

• Breed, M. (Red.). (2021). Berg en Bos. Een verrassende ontdekking. Apeldoorn: Stichting Apeldoornse Monumenten.
• Frank, C., Haans, F., & Ummels, H. (1997). Apeldoorn. Architectuur en stedenbouw 1850-1940. Zwolle: Waanders.
• https://rijksmonumenten.nl/monument/514549/de-essenhoeck-oorspr-lucretia/apeldoorn/
• https://rijksmonumenten.nl/monument/40410/villa-henny/bosch-en-duin/

Een van mijn favorieten in de omgeving: een mooie, vrijstaande villa met enkele chaletstijlinvloeden aan het begin van de Amersfoortseweg. Gebouwd in 1906 als een dienstwoning bij Het Loo, naar een ontwerp door de Arnhemse architect H.J. Tiemens. De villa ligt, goed zichtbaar vanaf de Amersfoortseweg, tegenover het laantje dat leidt naar Paleis het Loo.

De lengteas van de villa loopt niet parallel aan de Amersfoortseweg, maar wel aan het deel van de Valkenberglaan dat verscholen in het bos erachter ligt en dat daar niet meer is dan een onverhard pad waar buurtbewoners de hond uitlaten. Maar in 1906 was er niet zoveel verschil in de uitvoering van de twee wegen, geloof ik.

Voor de villa ligt, wat in deze buurt nogal opvalt, een min of meer halfronde vijver. Die doet natuurlijk wel denken aan de tuinen van Paleis het Loo. Het beeldje daarnaast staat er, getuige oude foto’s, al lang.

Het rechterdeel van de voorgevel risaleert; daarboven bevindt zich een steekkap met wolfseind; direct links ernaast, onder een glazen afdak, is de toegang. Ook boven de linker zijgevel is het dak voorzien van een wolfseind. De rechter zijgevel heeft een aangekapte aanbouw met daarboven een dakkapel met steekkap.

Heel geslaagd is het contrast tussen de detaillering van de luiken, het donkere schijnvakwerk en het helderwitte pleisterwerk. Plint, speklagen en ontlastingsbogen zijn ongepleisterd gebleven en verlevendigen het aanzicht.

Of het schijnvakwerk tot chaletstijlinvloeden (die het monumentenregister vermeldt) moet worden gerekend,- daarover valt te discussiëren. Maar de ruime overstek van het dak, gesteund door korbeelstellen die rusten op stenen consoles, is daarvoor wél karakteristiek. Ook het witte pleisterwerk past bij deze stijl.

Het dak zelf is bedekt met gesmoorde blauwe tuile du nord dakpannen. De band van rode tuile du nord langs de nok vind ik minder geslaagd: die oogt, door de gekozen zaagtandrand aan de onderzijde, als een restauratie in verkeerde kleur, uitgevoerd bij gebrek aan beter.

De villa, eigendom van de Koninklijke Domeinen, werd vroeger als huisvesting voor de opperhoutvesters van Paleis het Loo gebruikt. Hier kwamen in die dagen de bosarbeiders hun loon in ontvangst nemen. In het pand schijnt tot voor kort een stichting gehuisd te hebben, De Stichting van het Licht. Profetes Debora, de tachtig al enige tijd gepasseerd, ontving hier leringen en aanwijzingen vanuit de Sferen van Licht. Op de bovenverdieping bevond zich bovendien een boeddhistische tempel…

Enkele tientallen meters verderop ligt, in bijpassende stijl, het koetshuis. Het is ontworpen door dezelfde architect. Beide zijn rijksmonument.

Fonteinen zijn er ook nog, net als in de tuinen van Het Loo. Laatst zag ik ze tijdens een van mijn wandelingen zowaar in werking.

25-4-2020

Bronnen

• Uitgebreide beschrijving: https://www.monumenten.nl/monument/50628
• koetshuis: https://www.monumenten.nl/monument/50629